**1. Tổng quan**
Sau 20 năm hoạt động, thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay có khoảng 1,700 mã cổ phiếu khác nhau giao dịch trên 3 sàn HOSE, HNX và UPCOM. Nhiều cái tên đã có lịch sử niêm yết từ rất sớm, được phần lớn nhà đầu tư biết tới như **[REE](https://tcinvest.tcbs.com.vn/tc-price/tc-analysis?ticker=REE)** (2000), **[GMD](https://tcinvest.tcbs.com.vn/tc-price/tc-analysis?ticker=GMD)** (2002), **[VNM](https://tcinvest.tcbs.com.vn/tc-price/tc-analysis?ticker=VNM)** (2006), … Tuy nhiên cũng có những cái tên rất mới mẻ như **[SSB](https://tcinvest.tcbs.com.vn/tc-price/tc-analysis?ticker=SSB)** (2021), **[SSH](https://tcinvest.tcbs.com.vn/tc-price/tc-analysis?ticker=SSH)** (2021), **[ACG](https://tcinvest.tcbs.com.vn/tc-price/tc-analysis?ticker=ACG)** (2021) … Chắc hẳn những cổ phiếu còn đang nóng hổi này sẽ được nhiều nhà đầu tư quan tâm, với biên độ dao động lớn trong phiên giao dịch đầu tiên và đôi khi là những nhịp tăng mạnh trong giai đoạn sau đó. Mặc dù vậy, một điều cần lưu ý là cách các cổ phiếu biến động sau phiên IPO cũng rất khác nhau. Chúng tôi điểm qua một vài ví dụ với các cổ phiếu nêu trên:
**[SSB](https://tcinvest.tcbs.com.vn/tc-price/tc-analysis?ticker=SSB)** – Cổ phiếu tăng nóng \~40% sau phiên IPO, sau đó tích lũy ở vùng giá 24 một thời gian rồi tiếp tục tăng mạnh
**[SSH](https://tcinvest.tcbs.com.vn/tc-price/tc-analysis?ticker=SSH)** – Cổ phiếu bước vào nhịp tăng mạnh hơn 3 lần ngay sau phiên IPO
**[ACG](https://tcinvest.tcbs.com.vn/tc-price/tc-analysis?ticker=ACG)** – Cổ phiếu lập tức bước vào nhịp giảm \~20% sau phiên IPO trước khi có sự hồi phục trở lại
Như vậy, có thể thấy tiềm năng tăng giá của cổ phiếu sau IPO là tương đối rõ ràng, tuy nhiên tùy từng thời điểm mua mà mức độ lợi nhuận có thể khác nhau. Vậy đâu là thời điểm thích hợp để mua cổ phiếu sau khi IPO? Chúng tôi nghiên cứu lịch sử biến động giá của các mã cổ phiếu trên 3 sàn HOSE / HNX / UPCOM, đáp ứng các tiêu chí về vốn hóa và thanh khoản, để trả lời câu hỏi này.
**2. Thời điểm để mua cổ phiếu sau khi IPO**
Trước tiên, chúng tôi xin lưu ý tới nhà đầu tư rằng biên độ dao động của giá cổ phiếu trong phiên giao dịch đầu tiên lớn hơn nhiều lần so với một phiên giao dịch bình thường. Cụ thể như sau:
| **Biên độ giá**<br><br> | **HOSE**<br><br> | **HNX**<br><br> | **UPCOM**<br><br> |
| ----------- | ---- | --- | ----- |
| Cổ phiếu trong ngày giao dịch bình thường<br><br> | 7%<br><br> | 10%<br><br> | 15%<br><br> |
| Cổ phiếu mới niêm yết trong ngày đầu tiên<br><br> | 20%<br><br> | 30%<br><br> | 40%<br><br> |
Như vậy, nhà đầu tư tham gia phiên giao dịch đầu tiên khi cổ phiếu lên sàn có thể nói là chịu rủi ro tương đối lớn. Tuy nhiên, trong nghiên cứu của chúng tôi cũng có xét đến trường hợp này. Cụ thể, dựa trên dữ liệu lịch sử giá, chúng tôi giả lập các điểm mua ngay tại phiên IPO, cùng với 20 phiên (\~1 tháng) và 60 phiên (\~3 tháng) sau phiên IPO. Sau đó, chúng tôi giả thiết cổ phiếu sẽ được nắm giữ trong 60 phiên (\~3 tháng), 120 phiên (\~6 tháng) và 240 phiên (\~1 năm). Lợi nhuận trung bình của các trường hợp này được tổng hợp trong bảng dưới:
Hình 1: Lợi nhuận trung bình khi mua cổ phiếu sau IPO (phương pháp trung bình cộng)
Như có thể thấy trong bảng tổng hợp trên, mức lợi nhuận trung bình cao nhất trong các trường hợp này đạt được khi nhà đầu tư mua cổ phiếu ngay trong phiên giao dịch đầu tiên. Nếu nhà đầu tư chờ thêm 1 hoặc 3 tháng để mua vào cổ phiếu, có thể mức giá ở thời điểm mua sau đó đã tăng cao, không còn mang lại mức lợi nhuận như ban đầu từ ngay phiên IPO. Mặc dù vậy, thật khó để nhắc đến lợi nhuận mà không đi kèm với rủi ro. Như bảng tổng hợp bên dưới, nhà đầu tư có thể thấy mức độ rủi ro của điểm mua ngay tại phiên IPO cũng là rất cao, gấp nhiều lần tại các điểm mua sau 1 tháng và 3 tháng, với độ lệch chuẩn cao nhất có thể lên đến hơn 2.6 lần (262%).
Hình 2: Mức rủi ro trung bình (độ lệch chuẩn) khi mua cổ phiếu sau IPO
Dữ liệu này đưa chúng tôi tới câu hỏi tiếp theo, liệu rằng mua cổ phiếu mới IPO có thực sự hấp dẫn? Theo phân tích, con số về mức lợi nhuận trung bình sở dĩ ở mức cao như vậy (Hình 1) chủ yếu nhờ một số ít những cổ phiếu lãi lớn sau IPO, dẫn đến độ lệch chuẩn rất cao (Hình 2). Có thể kể đến các trường hợp đột biến (outliers) như **[ROS](https://tcinvest.tcbs.com.vn/tc-price/tc-analysis?ticker=ROS)** (+900% trong 60 phiên từ IPO), **[BMC](https://tcinvest.tcbs.com.vn/tc-price/tc-analysis?ticker=BMC)** (+870%), **[SIP](https://tcinvest.tcbs.com.vn/tc-price/tc-analysis?ticker=SIP)** (+664%), … Khi chúng tôi sử dụng phương pháp trung vị (median) để đánh giá tỷ suất lợi nhuận của toàn bộ mẫu phân tích, thay vì trung bình cộng (mean), góc nhìn hoàn toàn thay đổi.
Hình 3: Lợi nhuận trung bình khi mua cổ phiếu sau IPO (phương pháp trung vị - median)
Mức lợi nhuận trung bình đổi dấu từ dương sang âm ở tất cả các khung thời gian khi sử dụng phương pháp trung vị. Theo đó, mức độ hấp dẫn của chiến lược này đã có sự thay đổi đáng kể. Để nhà đầu tư có thể hình dung rõ hơn về mức lợi nhuận của từng cổ phiếu, chúng tôi thống kê dữ liệu trên đồ thị histogram bên dưới cho khung thời gian đại diện mua tại IPO – nắm giữ 60 phiên. Có thể thấy, một phần lớn các cổ phiếu nằm ở bên trái biểu đồ, là nơi nhà đầu tư chịu lỗ. Một phần rất nhỏ các cổ phiếu đạt mức lợi nhuận rất lớn.
Hình 4: Lợi nhuận khi mua cổ phiếu tại ngày IPO và nắm giữ 60 phiên
Theo đồ thị trên, khả năng lỗ của nhà đầu tư có phần cao hơn khả năng lãi trong trường hợp này. Chúng tôi tổng hợp xác suất có lãi tại tất cả các khung thời gian nghiên cứu trong bảng tổng hợp bên dưới.
Hình 5: Xác suất có lãi khi mua cổ phiếu sau IPO
Theo đó, ở tất cả các khung thời gian, xác suất có lãi đều không thực sự cao, khoảng 40%. Tuy nhiên, tùy vào khẩu vụ rủi ro mà nhà đầu tư có thể thấy những con số này có hấp dẫn hay không, do có những cổ phiếu cho cơ hội “ăn bằng lần” sau IPO.
**3. Lời kết**
Trên đây chúng tôi đã trình bày những phát hiện của mình về mức độ lợi nhuận của các mã cổ phiếu sau IPO. Mỗi điểm mua đều có mức độ lợi nhuận và rủi ro nhất định, hầu hết tương đương nhau (rủi ro cao, lợi nhuận cao và ngược lại). Độ hấp dẫn của chiến lược phụ thuộc vào phong cách của từng nhà đầu tư, tuy nhiên chúng tôi cũng lưu ý tới những rủi ro có thể tồn tại ở những cổ phiếu mới lên sàn.
Thứ nhất, thị trường chứng khoán vốn dĩ là nơi để doanh nghiệp huy động vốn, tuy nhiên cũng có thể trở thành nơi cổ đông hiện hữu của doanh nghiệp bán cổ phần ở giá cao. Phần lớn nhà đầu tư không có điều kiện tiếp cận với cổ phần của một công ty trước khi công ty đó lên sàn, do vậy mức giá đầu tiên họ có thể giao dịch sẽ là mức giá trong phiên IPO. Mức giá này có thể cao gấp nhiều lần giá mà cổ đông hiện hữu nắm giữ, vì vậy các cổ đông tham gia trước khi doanh nghiệp lên sàn có thể thoái vốn tại một vùng giá hấp dẫn khi doanh nghiệp IPO. Đối với những doanh nghiệp có nền tảng cơ bản không tốt, giá cổ phiếu có thể sẽ không hồi phục trở lại sau quá trình cơ cấu lại cổ đông này.
Thứ hai, do các cổ đông hiện hữu nắm giữ phần lớn cổ phần tại công ty vừa IPO, cổ phiếu có thể gặp rủi ro về thanh khoản. Cụ thể, nhà đầu tư có thể không mua được cổ phiếu tại ngày IPO, nếu cổ phiếu nhanh chóng được đẩy lên mức dư trần. Tương tự, nếu nhà đầu tư mua vào tại vùng giá cao và cổ phiếu lao dốc, nhà đầu tư có thể không gặp được bên mua đối ứng để bán cổ phiếu ra. Khi đó, khả năng chịu lỗ là rất lớn.
Như vậy, theo đánh giá của chúng tôi, các cổ phiếu mới IPO có thể là những cơ hội hấp dẫn với những nhà đầu cơ ngắn hạn với khẩu vị rủi ro ở mức cao. Đối với những nhà đầu tư dài hạn, điều quan trọng vẫn là sự chủ động nghiên cứu nền tảng cơ bản và định giá của doanh nghiệp tại thời điểm IPO, so sánh tương quan với mức giá giao dịch. Nếu công ty thực sự có tiềm năng và được định giá hợp lý, có thể những đợt sụt giảm sau IPO lại là cơ hội để nhà đầu tư mua vào ở vùng giá hấp dẫn.
